خورشیدگرفتگی یا کُسوف یا خورگرفت هنگامی رخ می دهد که سایه ماه بر بخشی از زمین بیفتد و در نتیجه در قسمت هایی از کره زمین، قرص ماه قسمتی از قرص خورشید یا تمامی آن را از دید ناظر زمینی بپوشاند.
ماه گرفتگی یا خُسوف (انگلیسی: Lunar eclipse) هنگامی روی می دهد که کره ماه در حالت بدر و وضعیت مقابله قرار داشته و سایه زمین بر روی آن بیافتد یا به عبارتی ماه وارد مخروط سایه زمین شود. (زمین بین ماه و خورشید قرار گیرد) زمین در حرکت مداری خود به دور خورشید سایه اش را، که در فضا در سمتی مخالف خورشید ممتد است، به دنبال می کشد. سایه زمین به شکل یک مخروط است که قاعده آن مقطع زمین و طول متوسط آن 1٬380٬000 کیلومتر است. طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید تا حدود 40٬000 کیلومتر نسبت به مبدأ متوسط تغییر می کند.
یکی از مهم ترین مواردی که یک منجم یا ستاره شناس باید بداند، زمان رویدادهای نجومی است. آنها کلیه رویدادهای نجومی را ازجمله کسوف، خسوف، ماه نو، ماه کامل، بارش های شهابی، بهترین زمان رصد سیارات و غیره را بصورت یک تقویم به همراه ساعت دقیقشان ارائه می دهند. حتی افراد بسیاری هم هستند که به علم نجوم علاقه دارند و قصد دارند زمان وقوع رخدادهای نجومی را بدانند تا آنها را روئت کنند. علاوه بر این موارد، کاربردهای دیگری همچون طالع بینی، وضعیت خورشید و اوقات شرعی، وضعیت ماه و مناسبت های خاص طبق ماه های قمری هم وجود دارد.
معمولاً دانشمندان علم نجوم در ابتدای هر سال، تمام رویدادها را در یک تقویم با عنوان تقویم نجومی گردآوری می کنند.
تاریخچه تقویم نجومی
- هزاره دوم پیش از میلاد: جدول های پچنگا در دوره ودایی ستاره شناسی هند ایجاد شد.
- هزاره یکم پیش از میلاد: جدول های ستاره شناسی در نجوم بابلی ایجاد شد.
- سده دوم میلادی: کتاب المجسطی و جداول دستی بطلمیوس ایجاد شد.
- سده هشتم پس از میلاد: زیج ابراهیم فزاری
- سده نهم پس از میلاد: زیج محمد بن موسی خوارزمی
- سده دوازدهم پس از میلاد: جداول تولدو که تا حد زیادی بر پایه زیج منابع عربی و ستاره شناسی در دوران اسلامیست، به وسیله ژرار کرمونایی ویرایش گردید و پایه ستاره شناسی استاندارد اروپا تا زمان جداول الفانسین بود.
- سده سیزدهم پس از میلاد: زیج ایلخانی در رصدخانه مراغه در ایران ایجاد شد.
خورشیدگرفتگی ها و ماه گرفتگی های سال 1401
شنبه 10 اردیبهشت 1401: خورشید گرفتگی جزئی، غیر قابل رویت در ایران، این گرفت جزئی تنها در بخشی از جنوبگان و آمریکای جنوبی رویت می شود.
دوشنبه 26 اردیبهشت 1401: ماه گرفتگی کلی، غیر قابل رویت در ایران، این گرفت در اغلب نقاط آمریکا و آفریقا دیده می شود.
سه شنبه 3 آبان 1401: خورشید گرفتگی جزئی، قابل رویت در تمام پهنه ی ایران، این گرفتی جزئی در ساعت 13:41 در تهران شروع می شود و اوج آن 14:58 است. در این زمان ماه 55 درصد از قرص خورشید را می پوشاند و گرفت در 16:9 تمام می شود. گرفت در شمال شرق کشور در حدود 62 درصد و در جنوب شرق در حدود 39 درصد است. این گرفت در نیمه ی غربی آسیا، مناطقی از شمال شرق آفریقا و بیشتر نقاط اروپا به صورت جزئی دیده می شود.
